Weerstandsvermogen

Inleiding
De paragraaf weerstandsvermogen geeft inzicht in de (financiële) risico's die de gemeente loopt en het vermogen om deze financiële tegenvallers op te vangen. Het weerstandsvermogen is er om te voorkomen dat op het moment dat risico's zich voordoen, de gemeente over moet gaan tot extra bezuinigingen en bijstelling van de programma’s.

De risico’s die de gemeente loopt, zijn voortdurend in beweging. Sommige risico’s worden kleiner of verdwijnen, andere risico’s manifesteren zich juist. Ook komen er nieuwe risico’s bij. De risicoparagraaf wordt bij de voorjaarsnota, programmabegroting en de programmarekening opgesteld.

Voor de berekening van het gewenste weerstandsvermogen, maakt de gemeente gebruik van een risico-cumulatiemodel, een Monte Carlo simulatie. De kans en impact van de risico’s bepalen daarbij de hoogte van de benodigde weerstandscapaciteit.

Artikel 11 Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) stelt dat het weerstandsvermogen bestaat uit de relatie tussen:

de weerstandscapaciteit, zijnde de middelen en mogelijkheden waarover de provincie onderscheidenlijk gemeente beschikt of kan beschikken om niet begrote kosten te dekken;
alle risico's waarvoor geen maatregelen zijn getroffen en die van materiële betekenis kunnen zijn in relatie tot de financiële positie.

De samenstelling van de incidentele weerstandscapaciteit bestaat volgens de Algemene verordening financieel beheer en Beleid gemeente Den Haag 2019 (RIS300591) uit de:

algemene reserve,
reserve grondbedrijf,
programmareserves,
centrale bedrijfsvoeringsreserve,
gemeentebrede reserve exploitatieresultaten (reserve onderhoud vastgoed en – sportaccommodaties)

De structurele weerstandscapaciteit bestaat uit de begrotingspost onvoorzien.

De benodigde weerstandscapaciteit wordt periodiek bepaald aan de hand van een inventarisatie van de mogelijke risico’s. Er wordt een inschatting gemaakt van de kans dat een risico zich voordoet en de maximale hoogte van het risico. Vervolgens worden de risico’s gewogen in een risico-cumulatiemodel waarbij met 95% waarschijnlijkheid de benodigde hoogte van de weerstandscapaciteit berekend wordt. Met het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit wordt periodiek het weerstandsvermogen beoordeeld.

Beleid voor het bepalen en opvangen van risico’s

Een risico is een gebeurtenis met financiële gevolgen waarvan de precieze hoogte (impact) onduidelijk is en waarvan onzeker is of de gebeurtenis zich daadwerkelijk voordoet (kans). In de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit, lopen risico’s mee die een exogene oorzaak en substantiële financiële impact hebben.

Ze zijn van dusdanig grote omvang dat een programma het financieel effect niet in het 1e jaar kan dragen en voldoen daarnaast aan één of meerdere van deze criteria:

onzeker vanwege lopende landelijke ontwikkelingen (bv. herverdelingsdiscussies gemeentefonds of compensaties) op betreffende geldstromen;
die met wetgeving te maken hebben (niet-zijnde gesloten systemen met tarieven);
de kans van optreden is niet 100%, immers dan is er sprake van een feit;
kan niet conform boekhoudkundige afspraken met een voorziening worden afgedekt;
expliciet wordt besloten door het college;
hebben een geschatte omvang van groter dan € 2,5 mln.

Naast het aanhouden van een financiële buffer hanteert de gemeente Den Haag aanvullende (beheers-) maatregelen om de financiële gevolgen van risico's op te vangen:

Veel gebeurtenissen zijn weliswaar onverwacht, maar doen zich zo regelmatig voor, dat over meerdere jaren bekeken vrij goed is aan te geven wat de financiële gevolgen daarvan kunnen zijn. Hiervoor reserveert de gemeente bedragen in de begroting of in voorzieningen;
Een aantal risico’s kan voor een gedeelte worden opgevangen uit specifieke bestemmingsreserves zoals de programmareserves;
Bij investeringsprojecten en grondexploitaties is het gebruikelijk dat een post voor onvoorziene tegenvallers wordt meegenomen in het investeringskrediet, waarbij tevens expliciet gestuurd wordt op risicomanagement;
Risico’s kunnen beperkt worden door het afsluiten van verzekeringen, bijvoorbeeld tegen brandschade aan gemeentelijke gebouwen.

De relevante risico’s voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit zijn de risico’s die niet of onvoldoende op een andere manier zijn ondervangen.
Om de wenselijke hoogte van de weerstandscapaciteit te berekenen, worden de risico’s die de gemeente loopt in beeld gebracht. Het gaat hierbij om een inschatting van het verwachte negatief financieel effect als het risico zich voordoet. Het meenemen van een risico in de weerstandscapaciteit betekent geen automatische verrekening als het risico zich daadwerkelijk voordoet. In principe moeten tegenvallers binnen het desbetreffende programma worden opgevangen.

Ontwikkelingen komende jaren
Naast risico's die direct gevolgen voor de begroting hebben, zijn er ontwikkelingen die over enkele jaren van invloed zijn op de robuustheid van de financiële positie van de stad. Het is belangrijk deze ontwikkelingen te kennen en om wendbaarheid binnen de begroting te behouden. Ook hierin is de hoogte van de algemene reserve van belang om fricties te voorkomen.

Afname gemeentefonds in 2026
Voor het gemeentefonds baseert de gemeente zich volledig op de circulaires vanuit het Rijk. Als gevolg van de nieuwe financieringssystematiek, krijgen de gemeenten in 2026 een teruggang in de algemene uitkering. De gemeenten zijn nog in gesprek met het Rijk over een oplossing daarvoor. Een positieve stap is dat gemeenten vanaf 2026 gezamenlijk € 1 miljard ontvangen. Een tweede positieve stap is dat het gemeentefonds vanaf 2027 zal meegroeien met de groei van het BBP. In lijn met het advies van de VNG is het structureel tekort voor 2026 en 2027 zichtbaar gemaakt in de begroting 2024-2027.

Doelmatigheidsonderzoek financiële risico's
In 2021 is een doelmatigheidsonderzoek uitgevoerd naar de werkwijze rondom het risico-cumulatiemodel (RIS311212). Belangrijke aanbevelingen van het onderzoek zijn om de visie op weerstandsvermogen uit te werken en vast te leggen in een kadernota weerstandsvermogen. Uit het onderzoek zijn ook aanbevelingen geformuleerd ten aanzien van de jaarstukken. Het gaat hierbij om het verbeteren van de inzichtelijkheid van de informatie over de in de paragraaf weerstandsvermogen opgenomen risico's. Ook in deze jaarrekening is er weer een verbeterslag gemaakt.