Rechtmatigheidsverantwoording

 
A. Inleiding Rechtmatigheidsverantwoording

Na vorig jaar proefgedraaid te hebben, is 2023 het eerste jaar waarover het college van burgemeester en wethouders een verantwoording opneemt over de rechtmatigheid. Voorheen maakte dit onderdeel uit van het oordeel van de accountant. De accountant zal nu enkel nog een oordeel geven over de getrouwheid van de jaarrekening, inclusief de getrouwheid van de rechtmatigheidsverantwoording, omdat dit een onderdeel van de jaarrekening is.  

Voor de rechtmatigheidsverantwoording wordt getoetst aan drie criteria: 

1. Begrotingscriterium: opereert het college binnen de door de raad beschikbaar gestelde budgetten. 

2. Voorwaardencriterium: vinden uitgaven plaats binnen de geldende wet- en regelgeving. 

3. Misbruik en oneigenlijk gebruik criterium: zijn er voldoende maatregelen getroffen om te voorkomen dat misbruik gemaakt wordt van voorzieningen. 

Geconstateerde fouten ten aanzien van één van deze criteria worden meegenomen in de rechtmatigheidsverantwoording.

De regelgeving rond de rechtmatigheidsverantwoording is aangescherpt. De belangrijkste wijziging is dat alle begrotingsoverschrijdingen dit jaar meetellen voor de verantwoording over de rechtmatigheid (overschrijdingen op de begrote lasten). Vorig jaar was het overschrijden van de begroting ook onrechtmatig, maar als een overschrijding van de lasten direct te relateren is aan extra baten, hoefde de accountant deze niet mee te nemen in haar oordeel. Vanaf 2023 is dit niet meer het geval en tellen alle onrechtmatigheden mee in de verantwoording van het college.  

Voor Den Haag komen de totale onrechtmatigheden over 2023 uit op € 59,4 mln. waarvan € 44,2 miljoen binnen het begrotingscriterium en € 15,2 miljoen binnen het voorwaardecriterium. Dit totaal is hoger dan de 1% verantwoordingsgrens die vastgesteld is door de gemeenteraad (de toegestane grens van € 34,4 mln.). We kunnen als college daarom niet aangeven rechtmatig te hebben gehandeld. 

Toelichting 
De belangrijkste reden voor de overschrijding van de 1%-norm is dat dit jaar alle begrotingsonrechtmatigheden meetellen. Vorig jaar was dat, als bovenbeschreven, niet het geval. Hierbij gelden de volgende aspecten: 

1. Een belangrijke verklaring voor de overschrijding op de begroting in 2023 is de uitbetaling van de energietoeslag. De landelijke wetgeving die deze toeslag mogelijk maakte is laat vastgesteld: pas in oktober 2023 is de wetgeving die het mogelijk maakte om ook in 2023 een Energietoeslag te verstrekken gepubliceerd. De uitgaven en ontvangsten voor de energietoeslag bedroegen voor Den Haag ca. € 36 mln.

De gemeenteraad is hierover geïnformeerd in diverse raadsmededelingen rondom de energiecrisis/-problematiek en via de volgende bestuurlijke stukken:
-   Stand van zaken Energietoeslag 2023 (maart 2024) - RIS318198
-   Energietoeslag 2023 (oktober 2023) - RIS316808

De energietoeslag was niet opgenomen in de gemeentebegroting, omdat ten tijde van het opstellen van de begroting de besluitvorming hierover vanuit het Rijk nog niet was afgerond. Dit heeft geresulteerd in een overschrijding. In de decembercirculaire heeft het Rijk middelen toegekend, waarmee deze energietoeslag betaald kon worden. Er is dus sprake van een directe link tussen deze overschrijding van de lasten en hiervoor ontvangen baten. 

Voorheen zou dit tot gevolg hebben dat deze onrechtmatigheid van de lasten buiten beschouwing bleef in het oordeel van de accountant, maar omdat het college haar verantwoording moet geven op een nieuwe strengere manier (over de bruto onrechtmatigheid), telt dit nu wel mee.   

Voorheen zou dit tot gevolg hebben dat deze onrechtmatigheid van de lasten buiten beschouwing bleef in het oordeel van de accountant, maar omdat het college haar verantwoording moet geven op een nieuwe strengere manier (over de bruto onrechtmatigheid), telt dit nu wel mee.  
 

2. De financiële verordening van de gemeente Den Haag verklaart afwijkingen van de begroting waar direct gerelateerde baten tegenover staan rechtmatig.  
    
   In de verordening staat dat iedere overschrijding van de lasten en onderschrijding van de baten ten opzichte van de begroting na wijziging onrechtmatig is, tenzij: 

1. de afwijking past binnen het door de raad geaccordeerde beleid en kleiner is dan de rapporteringsgrens of kleiner is dan 10% van het programmatotaal of het investeringsbudget; 

2. de afwijking tot stand komt door lasten die worden gedekt door direct gerelateerde baten; 

3. de afwijking is toegelicht in de 8-maands rapportage; 

4. de afwijking ontstaat binnen het bestaande beleid, maar de informatie zo laat bekend was dat een raadsbesluit of begrotingswijziging niet meer mogelijk was; 

5. de afwijking is gemeld aan de raad middels een raadsinformatiebrief; 

6. de afwijking voortvloeit uit een raadsbesluit. 
    

De commissie BBV schrijft echter voor dat alle afwijkingen ten opzichte van de begroting in de rechtmatigheidsverantwoording worden verantwoord. Daarom tellen deze toch mee bij de verantwoording van het college.

3.   Het in de kadernota rechtmatigheid van de commissie BBV opgenomen stappenplan geeft aan dat als begrotingsonrechtmatigheden passen binnen het daarvoor vastgestelde beleid deze niet meer als onrechtmatig meetellen. Hierover is met diverse (externe) accountants overleg geweest en deze stellen zich op het standpunt dat de algemene regel dat iedere overschrijding van de lasten onrechtmatig is, boven dit stappenplan gaat.  

B. Rechtmatigheidsverantwoording

Verantwoordelijkheid college van burgemeester en wethouders:

De baten en lasten alsmede de balansmutaties moeten getrouw in de jaarrekening worden opgenomen. Uit het getrouw opnemen van de baten en lasten alsmede de balansmutaties, blijken een drietal rechtmatigheidscriteria niet expliciet. Dit betreffen het begrotings-, voorwaarden-, en misbruik- en oneigenlijk gebruik criterium. In deze rechtmatigheidsverantwoording geeft het College van burgemeester en wethouders aan in hoeverre de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten, alsmede de balansmutaties, rechtmatig tot stand zijn gekomen. Dit houdt in dat deze in overeenstemming zijn met door de gemeenteraad vastgestelde kaders, zoals de begroting en gemeentelijke verordeningen en met bepalingen in de relevante wet- en regelgeving. Deze verantwoording betreft de rechtmatige uitvoering van de taken en omvat het begrotings-, voorwaarden-, en misbruik- en oneigenlijk gebruik criterium bij de desbetreffende financiële beheershandelingen en transacties. Bij de waarderingsgrondslagen in de jaarrekening is het door de raad op 20-12-2023 vastgestelde normenkader van de relevante wet- en regelgeving verder toegelicht (RIS317056).

Deze verantwoording hanteert een grensbedrag, omdat alleen de van belang zijnde aspecten in de verantwoording hoeven te worden betrokken. Deze grens is door de gemeenteraad bepaald en bedraagt 1% van de totale lasten inclusief toevoegingen aan de reserves en is daarmee vastgesteld op € 34,4 miljoen. De grondslag voor deze verantwoording is de Kadernota Rechtmatigheid 2023 van de Commissie BBV van november 2023.

Bevinding

Het college is van mening dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties niet rechtmatig tot stand zijn gekomen binnen de daarvoor gestelde grens.
De geconstateerde afwijkingen betreffen:

* betreft begrotingsonrechtmatigheden die voldoen aan artikel 5.1.7 van de algemene verordening financieel beheer en beleid gemeente Den Haag 2019 (acceptabel).
* bedragen in duizenden(*1.000)
Voor alle afwijkingen in de baten en lasten die passen binnen het afgesproken beleid verwijzen we naar de afzonderlijke programma’s. De afwijkingen worden daar toegelicht.
€ 1,6 miljoen van de geconstateerde afwijkingen binnen begrotingscriterium passen niet binnen het door de raad vastgestelde beleid. De overige € 42,6 miljoen voldoet wel aan het vastgestelde beleid.

In de paragraaf bedrijfsvoering is op basis van de Kadernota rechtmatigheid van de commissie BBV en op basis van de afspraken met de raad aanvullende informatie opgenomen over de financiële rechtmatigheid. In deze paragraaf heeft het college ook beschreven welke actie zij onderneemt om vermelde afwijkingen in de toekomst te voorkomen.